Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση/ Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΠΕ/ΕΑΑ) στην Ανθρωπόκαινο εποχή: Μια παιδαγωγική της «συναρμογής»

 

 

Η εμφάνιση της έννοιας του «Ανθρωπόκαινου» αναζωπύρωσε τον προβληματισμό και τη συζήτηση σχετικά με τον ρόλο του ανθρώπου στην πρόκληση και διαιώνιση της σύγχρονης κοινωνικο-περιβαλλοντικής κρίσης, εφιστώντας την προσοχή στην κυριαρχική παρουσία του ανθρώπου στον πλανήτη και στη βαθιά ριζωμένη ανθρωποκεντρική δομή της σκέψης και της ηθικής μας, όπως διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων και η οποία διαπερνά κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αρκετοί φιλόσοφοι και μελετητές από τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες εξέλαβαν το γεγονός αυτό ως έκκληση για την αναδιαμόρφωση των κυρίαρχων ανθρωποκεντρικών κοσμοθεωριών και πρακτικών και για υποβοήθηση της μετάβασης σε μια μετα-Ανθρωπόκαινο εποχή. Η εκπαίδευση, και πιο συγκεκριμένα η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση/ Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΠΕ/ΕΑΑ), δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από τις προκλήσεις που φέρνει η Ανθρωπόκαινος εποχή, μεταξύ των οποίων η ανάγκη για νέα εννοιολογικά εργαλεία και παιδαγωγικές πρακτικές με στόχο την ενίσχυση της κριτικής σκέψης και της φαντασίας και για ενθάρρυνση πιο αυθεντικών συνδυασμών ζωής και γνώσης μέσω της εμπειρίας, της εξερεύνησης και της δράσης.

Στη εργασία που παρουσιάζουμε σήμερα συζητάμε την πρόταση για μια παιδαγωγική που βασίζεται και προωθεί μια μετα-ανθρωπιστική και νεο-ματεριαλιστική γραμμή σκέψης, όπως αναπτύχθηκε από δύο Γάλλους φιλοσόφους και στοχαστές του εικοστού αιώνα, τους Gilles Deleuze και Felix Guattari. Με επίκεντρο την έννοια της «συναρμογής», συζητάμε τις φιλοσοφικές αρχές αυτής της παιδαγωγικής για την ΠΕ/ΕΑΑ. Υποστηρίζουμε την καταλληλότητά της ως απάντηση στις προκλήσεις του Ανθρωπόκαινου και ως τρόπο μετάβασης σε μια μετα-Ανθρωπόκαινο εποχή, εστιάζοντας σε μια νέα ιδέα για τις σχέσεις των παιδιών/μαθητών με τον περισσότερο-από-τον-ανθρώπινο κόσμο τους (more-than-human-world) σε κοινωνικο-οικολογικά δίκτυα που έχουν ως βάση τους τον τόπο και που συγκροτούνται από όλα τα ζωντανά είδη και τις υλικές οντότητες. Αυτή η παιδαγωγική αντιλαμβάνεται τη ζωή και τον κόσμο ως πολύπλοκα «δίκτυα συναρμογών», που δημιουργούν συνεχώς διασυνδέσεις, συνθέσεις και μετασχηματισμούς και όπου το παιδί/μαθητής βρίσκεται σε μια κατάσταση συνεχούς «γίγνεσθαι» (becoming). Η μάθηση προσεγγίζεται ως διαδικασία που λαμβάνει χώρα μεταξύ όλων των διαφορετικών μερών (ανθρώπινων, μη ανθρώπινων και περισσότερο-από-τα-ανθρώπινα στοιχείων) και η σκέψη ως αναδυόμενη μέσα από τις συναντήσεις με αυτά.

Υποστηρίζουμε ότι η προτεινόμενη παιδαγωγική καθιστά την ΠΕ/ΕΑΑ μια «σχεσιακή» (relational) εκπαιδευτική πρακτική, που ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέων μορφών γνώσης, και μια «εν κινήσει οικολογία» (ecology in motion), που επιδιώκει να «συνυφάνει» ανθρώπους, τόπους και άλλα μη-ανθρώπινα όντα σε νέες και αναδυόμενες εκπαιδευτικές πραγματικότητες.

Το κείμενο αποτελεί συμβολή στη συλλογική έκδοση με τίτλο ‘Challenges and Concerns in 21st Century Education’, που επιμελήθηκαν οι S.-G. Soulis, M. Liakopoulou & A. Galani (2023, Cambridge Scholars Publishing).

Εδώ η πλήρης βιβλιογραφική αναφορά:

Daskolia, M. & Pappa, M. (2023). Towards Assemblage Pedagogies: Environmental Education for Sustainability as a Relational Educational Practice and an Ecology in Motion. In S.-G. Soulis, M. Liakopoulou & A. Galani (Eds.), Challenges and Concerns in 21st Century Education, (pp. 323-334). Newcastle upon Tyne, UK: Cambridge Scholars Publishing.