Η Ποίηση των Δασών και τα Δάση στην Ποίηση

 

Διεθνής Ημέρα των Δασών η 21^η Μαρτίου και μαζί Παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης.

Στο Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης τιμάμε μαζί τις δύο αυτές ημέρες εορτασμού και αφύπνισης, με τη συνειδητή πρόθεση αφενός να επισημάνουμε την εγγενή αξία καθενός από τα δύο, αφετέρου να υπενθυμίσουμε την από πάντα στενή σχέση μέσα από το τρίπτυχο «φύση-κοινωνία-πολιτισμός», καθώς και την ανάγκη ανάδειξης και προστασίας της εύθραυστης παρουσίας τους στον σημερινό κόσμο.

Τα δάση είναι σύνθετα οικοσυστήματα μεγάλης οικολογικής αξίας, καθώς φιλοξενούν περισσότερα από το 80% των χερσαίων ειδών χλωρίδας και πανίδας. Καλύπτοντας το 1/3 της επιφάνειας της Γης, επιτελούν ζωτικές λειτουργίες για ολόκληρο τον πλανήτη. Περίπου 1,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι και πάνω από 2.000 αυτόχθονες πολιτισμοί συνδέουν τη ζωή και την επιβίωσή τους με τα δάση, όπως επίσης εξασφαλίζουν την τροφή, την υγεία και την ενέργειά τους μέσω αυτών. Τα τροπικά δάση, ειδικότερα, αποτελούν κεντρικούς ρυθμιστές του παγκόσμιου κλίματος και άρα συντελεστές της αειφορίας για το παρόν και το μέλλον της ζωής στον κόσμο.

Μεγάλη και προαιώνια είναι, όμως, και η σύνδεση των δασών με την ιστορία, την κουλτούρα και τον πολιτισμό. Πολλά δάση συγκαταλέγονται στα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως το Δάσος των 375 υπεραιωνόβιων Κέδρων του Θεού στον Βόρειο Λίβανο, οι αναφορές για το οποίο ξεκινούν από το «Έπος του Γκιλγκαμές». Δασικές περιοχές έχουν, επίσης, χαρακτηριστεί ως «ιερές» (Sacred Natural Sites), για τη βιο-πολιτισμική τους αξία και τη διαχρονική σύνδεσή τους με παραδόσεις και μύθους μιας περιοχής, κι έχουν ενταχθεί στον Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (βλ. στη χώρα μας, τα ιερά Δάση Ζαγορίου και Κόνιτσας).

Πολλές και οι αναπαραστάσεις των δασών στην Ποίηση από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα. Το δάσος ως μια άγρια, μυστηριακή, έως και υπερ-φυσική πραγματικότητα, εμφανίζεται από την ποίηση του Ομήρου («βαθείης βένθεσιν ὕλης», Οδύσσεια, 17, 316) μέχρι το «σκοτεινό δάσος» του Δάντη στη «Θεία Κωμωδία», και ως μυθικό σκηνικό σε πολλά από τα έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Η αισθητική της απλής, ελεύθερης και ανεπιτήδευτης ζωής στα δάση εξυμνείται από τα βουκολικά ποιήματα του Θεόκριτου και του Βιργίλιου έως και την ποίηση του Κώστα Κρυστάλλη. Με φυσιολατρικό λυρισμό αποδίδεται ποιητικά η σχέση του ανθρώπου με το δάσος σε Έλληνες ποιητές όπως η Μυρτιώτισσα  («Μια νύχτα στο δάσος») ή ο Μιλτιάδης Μαλακάσης («Το δάσος», Αντίστοιχα, εμπνευσμένοι από την ομορφιά της φύσης στα μεγάλα ευρωπαϊκά δάση ή την ειδυλλιακή ζωή εκεί μέσα από τη ματιά της ουτοπίας του Αρκαδισμού, πολλοί Ευρωπαίοι ρομαντικοί ποιητές (όπως ο William Wordsworth και ο Friedrich Holderlin) τα υμνούν με συγκίνηση.

Με μεγάλο ενδιαφέρον συναντάμε, τέλος, διαφορετικές αναπαραστάσεις του δάσους στη μεταπολεμική και σύγχρονη ελληνική ποίηση. Από την πραγματικότητα ενός δάσους μαγικού και υπερβατικού στον Γιώργο Σαραντάρη και την υπερρεαλιστική αποτύπωση του δάσους μέσα από τη σύνθεση χρωμάτων και αισθήσεων, σε  ένα δάσος με υλικές διαστάσεις που διευκολύνει το ξύπνημα των αισθήσεων και του έρωτα στην Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, το δάσος ως το έναυσμα για ένα συνειρμικό ταξίδι στη μνήμη από την Ελένη Βακαλό, μέχρι την ιδιόγραφη αντικειμενικοποίηση του δάσους στα υπαρξιακά ποιητικά τοπία της Κικής Δημουλά.

Κλείνουμε με χαρακτηριστικά μικρά ποιήματα και αποσπάσματα των προαναφερθέντων ποιητών, αφήνοντας ανοικτή την πρόσκληση σε μια πιο ενδελεχή οικοκριτική ματιά του έργου τους.

#InternationalDayOfForests #WorldPoetryDay #EnvironmentalHumanities

#Ecocriticism    #GreekPoetry #EnvironmentalEducation #SustainabilityEducation

 

📷 Paul Cézanne, “Forest”

 

 

Δάσος, Γιώργος Σαραντάρης

 

Λιτά,

τα δέντρα,

 

τα σκόρπια φύλλα

όχι λυπητερά·

κι όμως βουβά·

θανάσιμα·

περπατώ και συλλέγω

χρυσή σιωπή.

 

Το καράβι του δάσους (από την ποιητική ανθολογία «Ποιήματα»), Νίκος Εγγονόπουλος

ξέρω ότι
αν είχα
μια φορεσιά
— ένα φράκο—
χρώματος πράσινο ανοιχτό
με μεγάλα κόκκινα σκοτεινά λουλούδια

αν στη θέση της
αόρατης
αιολικής άρπας που μου χρησιμεύει
για κεφάλι
είχα μια τετράγωνη πλάκα
πράσινο σαπούνι
έτσι που ν’ ακουμπά
απαλά
η μια της άκρη
ανάμεσα στους δυο μου ώμους

αν ήταν δυνατό
ν’ αντικαταστήσω
τα ιερά σάβανα
της φωνής μου
με την αγάπη
που έχει μια μεταφυσική μουσική κόρη
για τις μαύρες ομπρέλλες της βροχής

ίσως τότες
μόνο τότες
θα μπορούσα να πω
τα φευγαλέα οράματα
της χαράς
που είδα κάποτες
—σαν ήμουνα παιδί—
κυττάζοντας
ευλαβικά
μέσα στα στρογγυλά
μάτια
των πουλιών

 

Το άνθος διδάσκει (από τη Συλλογή «Η Ύλη μόνη», 2001), Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ

Α, λέω, υπάρχουν μυστικά
που μόνο χάνοντας τα μαθαίνεις…
Αυτό που θέλω να μάθω απ’ έξω
είναι οι αόρατες πλευρές του ορατού
το τοπίο να δω σαν κέντρο του κόσμου
κι όχι πια σαν το θεϊκό περίβλημα «εκείνου».
Να μ’ αφοπλίζει αποκλειστικά το δάσος
με τις αειθαλείς λαμπάδες του
κι η νύχτα
να προχωράει μέσα μου
άπειρους ουρανούς βαθιά
χωρίς κανένα υποκοριστικό…
Φως να βγαίνει απ’ τις χλοερές χαραμάδες των φύλλων
όπως παλιά απ’ τις ίριδες των εραστών.
Α! πότε η φυλλοβόλα ομορφιά
θα μου επιβληθεί τελειωτικά
πότε θα μάθω ότι η φύση όλη
είναι έρωτα;

 

Μονόκλινο σύμπτωμα (από το «H εφηβεία της λήθης», Στιγμή 1994), Κική Δημουλά

Έβαλα ενέχυρο τη θάλασσα
κι είπα να κάνω φέτος διακοπές σε βουνό
μη και ξορκίσουν τα θροΐσματα τους δάσους
εκείνο το δαιμονισμένο σύνδρομο επιστροφής
που κυριεύει αυτοστιγμεί κάθε διαφυγή μου.
Aν μ' αγκαλιάσει σκέφτηκα ενός δέντρου
ο σάτυρος κορμός μπορεί και να ριζώσω.