Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης…

 

Tο Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΕΚΠΑ υλοποιεί ερευνητικό έργο με τίτλο «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Ανθρωπιστικές Επιστήμες στο σχολείο: Λογοτεχνία, Δημιουργική Γραφή, Slam Poetry και Περιβάλλον». Βασική ιδέα και πρόθεση του έργου είναι η διερεύνηση της πρόσθετης μαθησιακής αξίας και δυναμικής που μπορεί να προκύψει από έναν διδακτικό σχεδιασμό που προωθεί τη δημιουργική συνέργεια ανάμεσα σε περισσότερα από ένα διδακτικά αντικείμενα και πεδία και συγκεκριμένα τη δημιουργική σύζευξη της Λογοτεχνικής Εκπαίδευσης και της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

Η έρευνα έχει ως θέμα την ενσωμάτωση της slam poetry στη μαθησιακή διαδικασία τόσο σε επίπεδο συγγραφής (δημιουργική γραφή) όσο και σε επίπεδο εκτέλεσης (εκφραστική απαγγελία) με αφετηρία έμπνευσης, θέμα και στόχο τη σύγχρονη περιβαλλοντική πραγματικότητα.

Ο στόχος είναι να διερευνηθεί αν μπορεί η ποίηση και ειδικότερα η slam poetry να αξιοποιηθεί θεματικά και ως εργαλείο στην εκπαίδευση για την ανάπτυξη προβληματισμού, ελεύθερης προσωπικής έκφρασης ιδεών, αντίληψης, ενσυναίσθησης των μαθητών γύρω από τα σύγχρονα περιβαλλοντικά ζητήματα για την Ανθρωπόκαινη εποχή και κατ’ επέκταση την ενεργό συμμετοχή τους και δράση τους για την επίτευξη αλλαγών με άξονα την αειφορία, καλλιεργώντας τον λογοτεχνικό και περιβαλλοντικό γραμματισμό.

Η προτεινόμενη εκπαιδευτική παρέμβαση/έρευνα προσανατολίζεται να αξιοποιήσει και χτίσει πάνω στην λογοτεχνική-ποιητική παραγωγή σκέψης και δημιουργίας των μαθητών, εμπλέκοντάς τους μέσω αυτής με τρόπο ενεργητικό και βιωματικό στη μάθηση και στην κοινωνική αλληλεπίδραση-συμπερίληψη ενδυναμώνοντας παράλληλα τη φωνή τους απέναντι στα σύγχρονα κοινωνικο-περιβαλλοντικά ζητήματα.

Η πρώτη φάση της εκπαιδευτικής παρέμβασης ξεκίνησε τον Νοέμβριο 2023 και ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 2024. Συμμετείχαν τα εξής σχολεία: Πρότυπο Σχολείο Αγίων Αναργύρων (6 τμήματα Α’ και Β’ Λυκείου, 170 μαθητές και 5 εκπαιδευτικοί), 1^ο Γενικό Λύκειο Ραφήνας (15 μαθητές Α’ και Β΄Λυκείου και 1 εκπαιδευτικός), Πειραματικό Γυμνάσιο Χανίων (Όμιλος δημιουργικής γραφής & ρητορικής τέχνης, 20 μαθητές και 1 εκπαιδευτικός), τα οποία αποτέλεσαν τα ιδρυτικά μέλη ενός νέου σχολικού Δικτύου με την επιστημονική καθοδήγηση και αρωγή του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

Σύντομη περιγραφή της παρέμβασης: Οι μαθητές κάθε σχολείου σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς δημιούργησαν slam ποιήματα στο μάθημα της Λογοτεχνίαςμε την καθοδήγηση της Δρ. Ευαγγελίας Αραβανή (Σύμβουλος Καθηγήτρια «Δημιουργική Γραφή» του ΕΑΠ) και της Καθηγήτριας Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΕΚΠΑ, Μαρίας Δασκολιά, και στο πλαίσιο αρχών της slam poetry για την ανάδειξη και έκφραση προσωπικών προβληματισμών τους γύρω από τη σύγχρονη κοινωνικο-περιβαλλοντική πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα, slam σημαίνει η «ομιλούσα λέξη», ο «στίχος που εκφέρεται επί σκηνής». Πρόκειται για ένα νέο είδος ποίησης, που «κατεβάζει» την ποίηση σε ένα άλλο κοινό, τη βγάζει από τη σκηνή της υψηλής τέχνης και την πηγαίνει στον δρόμο και στα καφενεία, σε αίθουσες συναυλιών και νεανικά στέκια. Δεν πρόκειται για αυτοσχέδια ποιήματα, αλλά έχει ως στόχο να αιφνιδιάσει, να «ταρακουνήσει» εκείνον που το ακούει και το «βλέπει». Έτσι οι ποιητές slammers/μαθητές έγραψαν ποιήματα και στη συνέχεια τα παρουσίασαν ζωντανά, χρησιμοποιώντας στοιχεία περφόρμανς, μπροστά σε κοινό, δηλαδή το σύνολο του μαθητικού πληθυσμού κάθε σχολείου στο πλαίσιο ενός εσωτερικού διαγωνισμού. Τα ποιήματα παρουσιάστηκαν προφορικά (όχι γραπτά) και ήταν πρωτότυπα. Είχε τεθεί το χρονικό όριο των 3 λεπτών για να παρουσιάσουν το ποίημά τους και ο στόχος ήταν να συνδυάσουν την ποιητική με την εκτελεστική τέχνη για να κερδίσουν το κοινό, να το ευαισθητοποιήσουν σχετικά με τα περιβαλλοντικά προβλήματα.

Η εκπαιδευτική παρέμβαση ακολούθησε τέσσερις φάσεις: (α) την εξοικείωση και ενημέρωση των εκπαιδευτικών γύρω από το project και τον από κοινού σχεδιασμό των δραστηριοτήτων που έκαναν με τους μαθητές τους (β) τη διδακτική προετοιμασία των μαθητών με βάση τις σχεδιασμένες δραστηριότητες και τους στόχους του project, (γ) τη δημιουργική παραγωγή των slam ποιημάτων από τους μαθητές, (δ) τη συμμετοχή των ομάδων μαθητών σε σχετική διαγωνιστική εκδήλωση για την παρουσίαση των ποιημάτων τους.

Τα αποτελέσματα της έρευνας έχουν παρουσιαστεί στα εξής συνέδρια:

• Αραβανή, Ε., Δασκολιά, Μ., & Φουντά, Ε. (2024, 5-8 Σεπτεμβρίου). Δημιουργική γραφή, Slam poetry και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: μια διδακτική παρέμβαση [Προφορική ανακοίνωση]. 6ο Διεθνές Συνέδριο Δημιουργικής Γραφής. Διιδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημιουργική Γραφή», Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Κοζάνη. 
• Aravani, E., & Daskolia, M. (2024, June 24-26). Cultivating multiliteracies in school practice: creatively combining Literature Education with Environmental Education using slam poetry as a vehicle [Oral Presentation]. 23rd European Conference on Literacy “Literacy for all: New Challenges, New Perspectives”. Hellenic Association for Language and Literacy & Federation of European Literacy Associations (FELA), Chania, Crete, Greece.
• Βαρελά, Κ., Αραβανή, Ε., & Δασκολιά Μ. (2024, 1-2 Νοεμβρίου).Η «slam ποιητική φωνή» τωνμαθητών στα σύγχροναπεριβαλλοντικά προβλήματα:Μια καινοτόμος εκπαιδευτικήπαρέμβαση. [Προφορική Ανακοίνωση]. Επιστημονικό Συνέδριο. «Εκπαίδευση για την Ιδιότητα του Παγκόσμιου Ενεργού Πολίτη». Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής &Global Education Network Europe. Αθήνα.
• Αραβανή, Ε., & Δασκολιά, Μ. (2025, 11 Ιανουαρίου). [Προφορική Ανακοίνωση] Επιμορφωτική δια ζώσης ημερίδα με θέμα: «Κλιματική κρίση: Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία & διαχείριση μέσω της επαφής με την φύση και την τέχνη», Κέντρο Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία (Κ.Ε.ΠΕ.Α.) Μητροπολιτικού Πάρκου «Αντώνης Τρίτσης», σε συνεργασία με την Ε.Π.Α.Ψ.Υ. (Αθήνα, 11 Ιανουαρίου 2025), με τίτλο: Ενδυναμώνοντας τη φωνή των μαθητών για το περιβάλλον μέσω της δημιουργικής γραφής: Καινοτόμες διδακτικές πρακτικές για εκπαιδευτικούς: Το παράδειγμα της δημιουργικής έκφρασης των μαθητών του Πρότυπου Γενικού Λυκείου Αγίων Αναργύρων μέσω της επιτελεστικής ποίησης (slam poetry).
• Αραβανή, Ε., & Δασκολιά, Μ. (2025, 9-11 Μαΐου) [Προφορική Ανακοίνωση]. Πανελλήνιο Επιστημονικό συνέδριο με θέμα: Η Δημιουργική γραφή στην Εκπαίδευση», Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημιουργική Γραφή» (ΔΗΓ) Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ημαθίας, (Νάουσα, 9-11 Μαΐου 2025), με τίτλο: «Από το ανθρώπινο στο μετα- ανθρώπινο: η Ανθρωπόκαινος εποχή μέσα από τη Διδακτική της Λογοτεχνίας με εκπαιδευτικό εργαλείο τη δημιουργική γραφή».
  

Υπό δημοσίευση

Aravani, E. &Daskolia, M. (2025).«Integrating Literature and Environmental Education through Slam Poetry in School Practice», Literacy Research and Instruction.

#WorldPoetryDay #Poetry #SlamPoetry #Creativity #Multiliteracies #EnvironmentalHumanities #EnvironmentalEducation #SustainabilityEducation

 

Η Ποίηση των Δασών και τα Δάση στην Ποίηση

 

Διεθνής Ημέρα των Δασών η 21^η Μαρτίου και μαζί Παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης.

Στο Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης τιμάμε μαζί τις δύο αυτές ημέρες εορτασμού και αφύπνισης, με τη συνειδητή πρόθεση αφενός να επισημάνουμε την εγγενή αξία καθενός από τα δύο, αφετέρου να υπενθυμίσουμε την από πάντα στενή σχέση μέσα από το τρίπτυχο «φύση-κοινωνία-πολιτισμός», καθώς και την ανάγκη ανάδειξης και προστασίας της εύθραυστης παρουσίας τους στον σημερινό κόσμο.

Τα δάση είναι σύνθετα οικοσυστήματα μεγάλης οικολογικής αξίας, καθώς φιλοξενούν περισσότερα από το 80% των χερσαίων ειδών χλωρίδας και πανίδας. Καλύπτοντας το 1/3 της επιφάνειας της Γης, επιτελούν ζωτικές λειτουργίες για ολόκληρο τον πλανήτη. Περίπου 1,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι και πάνω από 2.000 αυτόχθονες πολιτισμοί συνδέουν τη ζωή και την επιβίωσή τους με τα δάση, όπως επίσης εξασφαλίζουν την τροφή, την υγεία και την ενέργειά τους μέσω αυτών. Τα τροπικά δάση, ειδικότερα, αποτελούν κεντρικούς ρυθμιστές του παγκόσμιου κλίματος και άρα συντελεστές της αειφορίας για το παρόν και το μέλλον της ζωής στον κόσμο.

Μεγάλη και προαιώνια είναι, όμως, και η σύνδεση των δασών με την ιστορία, την κουλτούρα και τον πολιτισμό. Πολλά δάση συγκαταλέγονται στα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως το Δάσος των 375 υπεραιωνόβιων Κέδρων του Θεού στον Βόρειο Λίβανο, οι αναφορές για το οποίο ξεκινούν από το «Έπος του Γκιλγκαμές». Δασικές περιοχές έχουν, επίσης, χαρακτηριστεί ως «ιερές» (Sacred Natural Sites), για τη βιο-πολιτισμική τους αξία και τη διαχρονική σύνδεσή τους με παραδόσεις και μύθους μιας περιοχής, κι έχουν ενταχθεί στον Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (βλ. στη χώρα μας, τα ιερά Δάση Ζαγορίου και Κόνιτσας).

Πολλές και οι αναπαραστάσεις των δασών στην Ποίηση από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα. Το δάσος ως μια άγρια, μυστηριακή, έως και υπερ-φυσική πραγματικότητα, εμφανίζεται από την ποίηση του Ομήρου («βαθείης βένθεσιν ὕλης», Οδύσσεια, 17, 316) μέχρι το «σκοτεινό δάσος» του Δάντη στη «Θεία Κωμωδία», και ως μυθικό σκηνικό σε πολλά από τα έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Η αισθητική της απλής, ελεύθερης και ανεπιτήδευτης ζωής στα δάση εξυμνείται από τα βουκολικά ποιήματα του Θεόκριτου και του Βιργίλιου έως και την ποίηση του Κώστα Κρυστάλλη. Με φυσιολατρικό λυρισμό αποδίδεται ποιητικά η σχέση του ανθρώπου με το δάσος σε Έλληνες ποιητές όπως η Μυρτιώτισσα  («Μια νύχτα στο δάσος») ή ο Μιλτιάδης Μαλακάσης («Το δάσος», Αντίστοιχα, εμπνευσμένοι από την ομορφιά της φύσης στα μεγάλα ευρωπαϊκά δάση ή την ειδυλλιακή ζωή εκεί μέσα από τη ματιά της ουτοπίας του Αρκαδισμού, πολλοί Ευρωπαίοι ρομαντικοί ποιητές (όπως ο William Wordsworth και ο Friedrich Holderlin) τα υμνούν με συγκίνηση.

Με μεγάλο ενδιαφέρον συναντάμε, τέλος, διαφορετικές αναπαραστάσεις του δάσους στη μεταπολεμική και σύγχρονη ελληνική ποίηση. Από την πραγματικότητα ενός δάσους μαγικού και υπερβατικού στον Γιώργο Σαραντάρη και την υπερρεαλιστική αποτύπωση του δάσους μέσα από τη σύνθεση χρωμάτων και αισθήσεων, σε  ένα δάσος με υλικές διαστάσεις που διευκολύνει το ξύπνημα των αισθήσεων και του έρωτα στην Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, το δάσος ως το έναυσμα για ένα συνειρμικό ταξίδι στη μνήμη από την Ελένη Βακαλό, μέχρι την ιδιόγραφη αντικειμενικοποίηση του δάσους στα υπαρξιακά ποιητικά τοπία της Κικής Δημουλά.

Κλείνουμε με χαρακτηριστικά μικρά ποιήματα και αποσπάσματα των προαναφερθέντων ποιητών, αφήνοντας ανοικτή την πρόσκληση σε μια πιο ενδελεχή οικοκριτική ματιά του έργου τους.

#InternationalDayOfForests #WorldPoetryDay #EnvironmentalHumanities

#Ecocriticism    #GreekPoetry #EnvironmentalEducation #SustainabilityEducation

 

📷 Paul Cézanne, “Forest”

 

 

Δάσος, Γιώργος Σαραντάρης

 

Λιτά,

τα δέντρα,

 

τα σκόρπια φύλλα

όχι λυπητερά·

κι όμως βουβά·

θανάσιμα·

περπατώ και συλλέγω

χρυσή σιωπή.

 

Το καράβι του δάσους (από την ποιητική ανθολογία «Ποιήματα»), Νίκος Εγγονόπουλος

ξέρω ότι
αν είχα
μια φορεσιά
— ένα φράκο—
χρώματος πράσινο ανοιχτό
με μεγάλα κόκκινα σκοτεινά λουλούδια

αν στη θέση της
αόρατης
αιολικής άρπας που μου χρησιμεύει
για κεφάλι
είχα μια τετράγωνη πλάκα
πράσινο σαπούνι
έτσι που ν’ ακουμπά
απαλά
η μια της άκρη
ανάμεσα στους δυο μου ώμους

αν ήταν δυνατό
ν’ αντικαταστήσω
τα ιερά σάβανα
της φωνής μου
με την αγάπη
που έχει μια μεταφυσική μουσική κόρη
για τις μαύρες ομπρέλλες της βροχής

ίσως τότες
μόνο τότες
θα μπορούσα να πω
τα φευγαλέα οράματα
της χαράς
που είδα κάποτες
—σαν ήμουνα παιδί—
κυττάζοντας
ευλαβικά
μέσα στα στρογγυλά
μάτια
των πουλιών

 

Το άνθος διδάσκει (από τη Συλλογή «Η Ύλη μόνη», 2001), Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ

Α, λέω, υπάρχουν μυστικά
που μόνο χάνοντας τα μαθαίνεις…
Αυτό που θέλω να μάθω απ’ έξω
είναι οι αόρατες πλευρές του ορατού
το τοπίο να δω σαν κέντρο του κόσμου
κι όχι πια σαν το θεϊκό περίβλημα «εκείνου».
Να μ’ αφοπλίζει αποκλειστικά το δάσος
με τις αειθαλείς λαμπάδες του
κι η νύχτα
να προχωράει μέσα μου
άπειρους ουρανούς βαθιά
χωρίς κανένα υποκοριστικό…
Φως να βγαίνει απ’ τις χλοερές χαραμάδες των φύλλων
όπως παλιά απ’ τις ίριδες των εραστών.
Α! πότε η φυλλοβόλα ομορφιά
θα μου επιβληθεί τελειωτικά
πότε θα μάθω ότι η φύση όλη
είναι έρωτα;

 

Μονόκλινο σύμπτωμα (από το «H εφηβεία της λήθης», Στιγμή 1994), Κική Δημουλά

Έβαλα ενέχυρο τη θάλασσα
κι είπα να κάνω φέτος διακοπές σε βουνό
μη και ξορκίσουν τα θροΐσματα τους δάσους
εκείνο το δαιμονισμένο σύνδρομο επιστροφής
που κυριεύει αυτοστιγμεί κάθε διαφυγή μου.
Aν μ' αγκαλιάσει σκέφτηκα ενός δέντρου
ο σάτυρος κορμός μπορεί και να ριζώσω.

 

 

 

 

Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης 2025: «Βαθιά Νερά»

Η Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης γιορτάζεται κάθε χρόνο κοντά στην ή κατά την Εαρινή Ισημερία, δηλαδή (γύρω) στις 20 Μαρτίου.

Η πρώτη παγκόσμια γιορτή αφήγησης (Σουηδία, αρχές δεκαετίας 1990) συνέβαλε στην οικοδόμηση δεσμών μεταξύ αφηγητών, αλλά και στην προσέλκυση του ενδιαφέροντος του κοινού και των μέσων ενημέρωσης στην αφήγηση ως μορφή τέχνης και ερευνητική μέθοδο. Η θεματική εστίαση είναι διαφορετική ανά έτος. Για το 2025 το κεντρικό θέμα είναι «Βαθιά Νερά».

Η ιδέα εξαπλώθηκε σε άλλες χώρες της Σκανδιναβίας και της Βαλτικής, ενώ πολύ γρήγορα διέσχισε τον Ατλαντικό και πλέον υλοποιούνται εκδηλώσεις σε ολόκληρο τον κόσμο.

Σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, ομάδες και φορείς διοργανώνουν δράσεις αφιερωμένες στην αφηγηματική τέχνη, την προφορικότητα και τη μνήμη, στις οποίες αφηγητές και παραμυθάδες εμπνέουν τους συμμετέχοντες, συνδέοντας γενιές, κοινότητες και πολιτισμούς.

Το Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΕΚΠΑ έχει πραγματοποιήσει και δημοσιεύσει έρευνες σε θέματα αφήγησης και προφορικής ιστορίας, όπως:

- Grillia, N., & Daskolia, M. (2024). ‘Why am I involved in environmental education?’ Using narrative inquiry to explore the identity and practice of teachers committed to environmental education. Environmental Education Research. https://doi.org/10.1080/13504622.2024.2309582

- Daskolia, M., Trigatzi, A., Piera, J., Woods, S.M., & Bonnet, P. (2022). Citizen Science and Environmental Oral History in Climate Education: Integrating the Use of a Citizen Observatory for Biodiversity Monitoring in a Climate Change Education Project. In L. Gómez Chova, A. López Martínez, & J. Lees (Eds.), 15th Annual International Conference of Education, Research and Innovation (ICERI2022) Proceedings, (pp. 6974-6983). IATED Academy. Seville, Spain. ISBN: 978-84-09-45476-1. https://doi.org/10.21125/iceri.2022.1767   

- Τρίγκατζη, Ά., & Δασκολιά, Μ. (2020). Ανιχνεύοντας τις δυνατότητες αξιοποίησης της Προφορικής Ιστορίας στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση για την Αειφορία. Στα Πρακτικά του 8ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση με στόχο την Αειφορία στην εποχή της κλιματικής αλλαγής», (σσ. 266-271). Πανεπιστήμιο Πατρών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Πανελλήνια Ένωση Εκπαιδευτικών για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Πάτρα (διαδικτυακά). ISBN 978-960-86120-8-2

Αναζητήστε σχετικές μελέτες και δράσεις και παρακολουθήστε τις εξελίξεις στο πεδίο!

#WorldStorytellingDay #DeepWater #OralHistory #NarrativeInquiry #EnvironmentalEducation #SustainabilityEducation

📷 https://weirdholidays.com/world-storytelling-day-march-20/